Polskie ogrody zoologiczne w ogniu krytyki - raport

22 listopada 2011 roku w Parlamencie Europejskim w Brukseli zaprezentowano raport opracowany przez the Born Free Foundation i ENDCAP pod tytuÅ�em „The EU Zoo Inquiry 2011 – Poland”. Jest to jedno z 21 dotychczas opublikowanych opracowaÅ� dotyczÄ�ce sytuacji ogrodów zoologicznych w poszczególnych krajach Unii Europejskiej.

Celem projektu byÅ�a ocena skutecznoÅ�ci wdraÅ¼ania i egzekwowania tzw. Dyrektywy Zoo czyli Europejskiej Dyrektywy Rady 1999/22/WE (w sprawie trzymania dzikich zwierzÄ�t w ogrodach zoologicznych) w krajach Unii Europejskiej oraz innych przepisów europejskich i krajowych (Ustawa o Ochronie Przyrody z 2004 r. ze zmianami, RozporzÄ�dzenie w sprawie warunków hodowli i utrzymywania poszczególnych grup gatunków w ogrodach zoologicznych z 2004 r., RozporzÄ�dzenia dotyczÄ�cego zdrowia i bezpieczeÅ�stwa w ogrodach zoologicznych oraz Ustawy o Ochronie ZwierzÄ�t z 1997 r.).

WedÅ�ug Å�ciÅ�le okreÅ�lonych kryteriów, takich samych w kaÅ¼dym z analizowanych krajów, oceniono prawne aspekty wdraÅ¼ania dyrektywy, w tym m.in. status prawny ogrodów, poziom dobrostanu, rolÄ� ogrodów w ochronie gatunków, poziom edukacji, Å�rodki zabezpieczajÄ�ce ucieczki zwierzÄ�t z zoo (szczególnie gatunków inwazyjnych).

W Polsce spoÅ�ród 8 analizowanych ogrodów, poÅ�owa naleÅ¼y do EAZA (European Association of Zoos and Aquaria) - ogrody w Chorzowie, Warszawie, PÅ�ocku i we WrocÅ�awiu. PozostaÅ�e poddane analizie placówki znajdujÄ� siÄ� w Lesznie, CzÅ�uchowie, Braniewie i Bydgoszczy. Oceniano warunki utrzymywania 935 gatunków (podgatunków) i jakoÅ�Ä� 905 pomieszczeÅ�/wybiegów. Å»aden z 8 polskich ogrodów wytypowanych do badaÅ� nie wypeÅ�niÅ� kwestionariusza wysÅ�anego przez realizatorów projektu, m.in. na temat standardów obowiÄ�zujÄ�cych w zoo, aktywnoÅ�ci edukacyjnej, ochrony gatunków.

PoniÅ¼ej niektóre kwestie i pytania zawarte w raporcie:

Ile jest ogrodów zoologicznych w Polsce?

Generalna Dyrekcja Ochrony Å�rodowiska (GDOÅ�) odpowiedziaÅ�a autorom raportu, Å¼e jest „ok. 20 licencjonowanych zoo” i 11 bez licencji, ale funkcjonujÄ�cych. Autorzy stwierdzajÄ�, Å¼e nie wydaje siÄ�, aby GDOÅ� znaÅ�a dokÅ�adnÄ� liczbÄ� ogrodów zoologicznych w Polsce i nie podaje uzasadnienia, dlaczego ogrody bez licencji pozostajÄ� otwarte.

Jaka jest rola polskich zoo w ochronie gatunków zagroÅ¼onych?

UdziaÅ� polskich ogrodów w ochronie gatunków zostaÅ� oceniony w raporcie jako bardzo niewielki:

- tylko 3 % gatunków utrzymywanych w polskich zoo naleÅ¼y do krytycznie zagroÅ¼onych, 4% do zagroÅ¼onych i 7% naraÅ¼onych na zagroÅ¼enia (wg. kryteriów IUCN). PozostaÅ�e 86% jest klasyfikowane jako niezagroÅ¼one lub o niskim stopniu zagroÅ¼enia. NajwyÅ¼szy udziaÅ� gatunków zagroÅ¼onych jest w PÅ�ocku (29%), ale Bydgoszcz tylko 1% (Warszawa 15%).

- liczba gatunków w ogrodach z Polskiej Czerwonej Listy Gatunków ZagroÅ¼onych (która liczy 1844 gatunków) jest marginalny. W ogrodach jest utrzymywanych jest tylko 30 gatunków z tej listy, co stanowi 3% utrzymywanych gatunków.

- udziaÅ� w europejskich programach rozmnaÅ¼ania jest niewielki, jeÅ�li wziÄ�Ä� pod uwagÄ� wszystkie ogrody, natomiast duÅ¼o wiÄ�kszy, gdy bierze siÄ� pod uwagÄ� ogrody naleÅ¼Ä�ce do EAZA. SpoÅ�ród gatunków utrzymywanych w ogrodach Å�rednio jedynie 12% to gatunki objÄ�te programami EEPs (European Endangered Species Breeding Programmes i ESBs (European Stud Books). NajwiÄ�cej gatunków objÄ�tych tymi programami ma Warszawa (60) i WrocÅ�aw (39). W reintrodukcjach gatunków biorÄ� udziaÅ� 4 spoÅ�ród 8 analizowanych placówek (Chorzów, Warszawa, WrocÅ�aw, PÅ�ock).Trzy spoÅ�ród 8 ogrodów nie biorÄ� udziaÅ�u w Å¼adnych badaniach naukowych lub w ochronie gatunków in situ.

Czy ogrody edukujÄ� spoÅ�eczeÅ�stwo?

- blisko 30% wybiegów/pomieszczeÅ� nie ma informacji o prezentowanych gatunkach, 5% zawiera bÅ�Ä�dy w nazwach gatunków. Informacje o gatunku sÄ� czÄ�sto bardzo krótkie. W czÄ�Å�ci ogrodów wprowadzono moÅ¼liwoÅ�Ä� zwiedzania z przewodnikiem i/lub prezentowanie gatunku przez opiekunów. Ogrody naleÅ¼Ä�ce do EAZA majÄ� programy edukacyjne zarówno dla dzieci jak i dla dorosÅ�ych, pozostajÄ�ce poza EAZA nie prowadzÄ� takiej dziaÅ�alnoÅ�ci

Czy zwierzÄ�ta w polskich zoo Å¼yjÄ� w dobrych warunkach?

- niski poziom higieny wystÄ�puje w co 5 pomieszczeniu/wybiegu, co wyraÅ¼a siÄ� w brudnej wodzie do picia (24% pomieszczeÅ�), kontakcie pokarmu z odchodami, obecnoÅ�ci szkodników. Jako szczególnie zaniedbane pod tym wzglÄ�dem wskazano ogród w Chorzowie (na liÅ�cie „maÅ�o higienicznych” sÄ� takÅ¼e Leszno, CzÅ�uchów, PÅ�ock i Braniewo).

- w niektórych placówkach zwierzÄ�ta majÄ� objawy chorobowe (np. otwarte rany), czÄ�sto spowodowane zÅ�ymi warunkami.

- znaczna czÄ�Å�Ä� zwierzÄ�t wykazuje zachowania anormalne, stereotypowe, co jest spowodowane nieodpowiednimi warunkami utrzymywania

- czÄ�sto poszczególne lokalizacje zwierzÄ�t w zoo nie sÄ� odpowiednie. Dotyczy to m.in. umieszczania w drapieÅ¼ników i ich potencjalnych ofiar w sÄ�siednich pomieszczeniach/wybiegach lub gatunków terytorialnych blisko siebie. SÄ� teÅ¼ przypadki lokalizacji wybiegów przy drogach (Braniewo, Warszawa, Leszno). Wiele jest teÅ¼ wybiegów/pomieszczeÅ�, w których zwierzÄ�ta pozbawione sÄ� moÅ¼liwoÅ�ci schronienia siÄ� przed okiem zwiedzajÄ�cych. Wszystkie te praktyki powodujÄ� niepotrzebny stres.

- blisko poÅ�owa wybiegów/pomieszczeÅ� nie jest odpowiednio urzÄ�dzonych, aby zwierzÄ�ta mogÅ�y odpoczywaÄ� i przejawiaÄ� naturalne zachowania. 37% wybiegów/pomieszczeÅ� jest zbyt maÅ�a, 26% zwierzÄ�t nie jest utrzymywana w odpowiednich grupach socjalnych. W 94% przypadków pomieszczenia/wybiegi nie majÄ� urzÄ�dzeÅ�/elementów sÅ�uÅ¼Ä�cych wzbogacaniu Å�rodowiskowemu, w 79% nie ma odpowiednich kryjówek (miejsc schronienia przed okiem publicznoÅ�ci), w 60% przypadków brak moÅ¼liwoÅ�ci wyboru miejsc o róÅ¼nych warunkach klimatycznych (moÅ¼liwoÅ�Ä� unikania skrajnych temperatur), w 58% brak moÅ¼liwoÅ�ci wyboru róÅ¼nego podÅ�oÅ¼a.

Z wykonanych analiz wynika, Å¼e 59% wybiegów/pomieszczeÅ� nie speÅ�nia nawet polskich minimalnych standardów. Å�rednio 79% nie speÅ�nia standardów APOS (szwajcarskich norm uÅ¼ywanych do oceny warunków utrzymywania).

- spoÅ�ród ogrodów analizowanych w raporcie i naleÅ¼Ä�cych do EAZA szczególnie zÅ�e warunki utrzymywania zwierzÄ�t wystÄ�pujÄ� w Chorzowie. We WrocÅ�awiu, w Warszawie i w PÅ�ocku warunki sÄ� lepsze, choÄ� wciÄ�Å¼ sÄ� w tych ogrodach wybiegi i pomieszczenia oraz przykÅ�ady traktowania zwierzÄ�t, w których odpowiedni poziom dobrostanu jest zagroÅ¼ony.

Dlaczego wraz z wejÅ�ciem Polski do UE drastycznie obniÅ¼ono minimalne standardy utrzymywania zwierzÄ�t w ogrodach zoologicznych?

Autorzy raportu piszÄ� takÅ¼e o zmianach rozporzÄ�dzenia Ministra Å�rodowiska dotyczÄ�cego warunków utrzymywania zwierzÄ�t w zoo. W 2003 roku obowiÄ�zywaÅ�o poprzednie rozporzÄ�dzenie, o znacznie wyÅ¼szych standardach niÅ¼ to wprowadzone po wejÅ�ciu Polski do UE w 2004 roku. Autorzy cytujÄ� tutaj nasz raport o sytuacji niedÅºwiedzi w niewoli w Polsce – dla pary niedÅºwiedzi poprzednie rozporzÄ�dzenie przewidywaÅ�o 400-metrowy wybieg, naturalne podÅ�oÅ¼e, basen, obecne 100 m2 (brak innych wymagaÅ�), dla wilka obniÅ¼enie minimalnych standardów byÅ�o jeszcze wiÄ�ksze – z 1000 m2 dla pary do zaledwie 200.

Autorzy projektu zapytali Ministerstwo Å�rodowiska o przyczynÄ� tej zmiany – w odpowiedzi MÅ� odpowiedziaÅ�o, Å¼e „byÅ�o to zgodne z traktatem akcesyjnym do UE”. Autorzy raportu nie dajÄ� wiary temu „wyjaÅ�nieniu” i postulujÄ�, aby dokonaÄ� niezaleÅ¼nego przeglÄ�du, majÄ�cego na celu sprawdzenie czy obecnie obowiÄ�zujÄ�ce rozporzÄ�dzenie speÅ�nia minimalne standardy wedÅ�ug miÄ�dzynarodowych, naukowych standardów.

Konkluzje:

UdziaÅ� ogrodów zoologicznych w Polsce w ochronie gatunków zagroÅ¼onych, promowaniu ochrony gatunkowej i odpowiednich warunków utrzymywania zwierzÄ�t, jest niewielki.

ZwierzÄ�ta czÄ�sto utrzymywane sÄ� w warunkach niezapewniajÄ�cych podstawowych potrzeb biologicznych. Gatunki potrzebujÄ�ce np. wspinaÄ� siÄ�, pÅ�ywaÄ�, nurkowaÄ�, kopaÄ� nory sÄ� utrzymywane w warunkach uniemoÅ¼liwiajÄ�cych te zachowania. 60% ocenianych wybiegów/pomieszczeÅ� nie speÅ�nia warunków obecnego rozporzÄ�dzenia okreÅ�lajÄ�cego minimalne standardy. Dzieje siÄ� tak, pomimo, Å¼e drastycznego zmniejszenia tych standardów, jakie miaÅ�o miejsce w 2004 roku.

Niektóre z ogrodów, nawet licencjonowane, nie speÅ�niajÄ� zapisów ani ustawy ani dyrektywy.

Kontrole przeprowadzane przez inspekcje sÄ� iluzoryczne, zwierzÄ�ta pozostajÄ� w zÅ�ych warunkach, a ogrody nie sÄ� zamykane.

Zalecenia:

Konieczne sÄ� zmiany w Ustawie o Ochronie Przyrody, która powinna uwzglÄ�dniaÄ� definicje i wymagania zawarte w Dyrektywie Zoo (dotyczÄ�ce m.in. skutecznych inspekcji i systemu licencji ogrodów)

PrzeglÄ�d i poprawienie procedury przyznawania licencji ogrodom zoologicznym, tak, aby byÅ�y one zgodne z DyrektywÄ�, a ogrody byÅ�y regularnie i kompetentnie kontrolowane.

Efektywne zmuszenie wszystkich ogrodów do zastosowania standardów przewidzianych przepisami i stosowanie przewidzianych prawem kar, jeÅ�li tak siÄ� nie stanie.

UczestniczÄ�cy w kontrolach specjaliÅ�ci powinni byÄ� szkoleni i mieÄ� umiejÄ�tnoÅ�ci oceny dobrostanu zwierzÄ�t dzikich w niewoli.

WdroÅ¼enie dziaÅ�aÅ� na rzecz zapobiegania ucieczkom zwierzÄ�t z ogrodów zoologicznych, szczególnie gatunków egzotycznych.

PrzeglÄ�d minimalnych standardów utrzymywania zwierzÄ�t w zoo zawartych w rozporzÄ�dzeniu MÅ�, tak, aby byÅ�y one naukowo potwierdzone i aby zwierzÄ�ta miaÅ�y zapewnione speÅ�nienie „przestrzennych, fizycznych, fizjologicznych i behawioralnych potrzeb”. Korekty powinno dokonaÄ� niezaleÅ¼ne gremium naukowe.

Konieczne jest zapewnienie szkoleÅ� dla wszystkich pracowników zoo, którzy powinni mieÄ� odpowiedniÄ� widzÄ� na temat utrzymywania zwierzÄ�t dzikich w niewoli.

Konieczne jest skuteczne eliminowanie kontaktu zwiedzajÄ�cych ze zwierzÄ�tami niebezpiecznymi/chorymi np. na choroby mogÄ�ce przenosiÄ� siÄ� na ludzi.

Ogrody powinny skupiÄ� siÄ� przede wszystkim na ochronie gatunków zagroÅ¼onych w Polsce i w Europie.

Konieczne jest wsparcie dla personelu ogrodów, lekarzy weterynarii, organizacji pozarzÄ�dowych i innych podmiotów w efektywnym i wÅ�aÅ�ciwym interpretowaniu zapisów Ustawy o Ochronie Przyrody, szczególnie w zakresie ich udziaÅ�u w programach dotyczÄ�cych edukacji i ochrony gatunkowej.

Ogrody powinny byÄ� zachÄ�cane do wstÄ�pienia do EAZA. Chodzi nie tylko o prawne zobowiÄ�zania, ale o takie podwyÅ¼szenie standardów utrzymywania zwierzÄ�t.

The Born Free Foundation jest jednÄ� z najlepszych Å�wiatowych organizacji zajmujÄ�cych siÄ� m.in. dobrostanem zwierzÄ�t dzikich w niewoli. ENDCAP to koalicja 27 organizacji i specjalistów z 20 krajów Europy, których gÅ�ównym celem sÄ� dziaÅ�ania na rzecz wyÅ¼szych standardów w ogrodach zoologicznych poprzez edukacjÄ� i propozycje nowych regulacji prawnych. Wspólny projekt "EU Zoo Inquiry 2011" to ocena sytuacji prawnej, szczególnie w zakresie dostosowania prawa krajowego do unijnej "dyrektywy zoo" oraz poziomu dobrostanu, edukacji i innych aspektów dziaÅ�ania ogrodów zoologicznych w poszczególnych krajach Unii.

Autorzy projektu za naszÄ� zgodzÄ� wykorzystali nasze zdjÄ�cia: oko widoczne na okÅ�adce naleÅ¼y do Basi, niedÅºwiedzicy z Leszna, która po 27 latach spÄ�dzonych na betonie w ciasnej klatce, dziÄ�ki naszym staraniom, cieszy siÄ� dziÅ� Å¼yciem w póÅ�naturalnych warunkach w azylu w Niemczech. W raporcie uwzglÄ�dniono nasz raport na temat sytuacji niedÅºwiedzi w niewoli w Polsce oraz wyjaÅ�nienia, jakich udzieliliÅ�my autorom w trakcie zbierania informacji do opublikowanego opracowania.

CaÅ�y raport do Å�ciÄ�gniÄ�cia na stronie:

www.euzooinquiry.eu

Basia i Kasia - 4 miesiące po wyjeździe z Leszna do Bärenwald Müritz - następne »
« poprzednie - Projekt Planu Ochrony Niedźwiedzia Brunatnego w Polsce

Niedźwiedzie w Polsce

Aktualności

Miejsca

FILM

AKTUALNOŚCI

Co nowego u niedźwiedzi w Poznaniu?

Wania nie żyje. Rozbudowa wybiegów coraz bliżej....

WIĘCEJ

Z Korabiewic do azylu w Poznaniu

Nowe życie niedźwiedzi ze schroniska w Korabiewicach - fotorelacja...

WIĘCEJ

NEWSLETTER