Struktura wiekowa i pÅciowa
Obecnie w Polsce przebywa w niewoli 51 niedźwiedzi. ReprezentujÄ cztery spoÅród oÅmiu gatunków: niedźwiedzia brunatnego (Ursus arctos), niedźwiedzia himalajskiego (Ursus thibetanus), niedźwiedzia malajskiego (Helarctos malayanus) i niedźwiedzia andyjskiego (Tremarctos ornatus).
Niedźwiedzi brunatnych jest najwiÄcej – 35 osobników (11 samców i 24 samice). Gatunek ten w niewoli dożywa nawet 50 lat. Najstarsza w Polsce jest samica Kajtusia z zoo w Braniewie, która ma obecnie 34 lata. WÅród pozostaÅych aż 21 osobników ma poniżej 25 lat. WiÄkszoÅÄ z nich urodziÅa siÄ w polskich ogrodach zoologicznych, kilka zostaÅo sprowadzonych z zagranicy lub podarowanych przez cyrki w kraju i z zagranicy. Dwa niedźwiedzie brunatne pochodzÄ z natury.
Drugim, najliczniej reprezentowanym gatunkiem jest niedźwiedź himalajski – 13 osobników (3 samce i 10 samic). Najstarsza w tej grupie jest najprawdopodobniej Balbina ze schroniska dla psów w Korabiewicach. Jej dokÅadna data urodzenia nie jest znana, ale jej wiek szacuje siÄ na ok. 40 lat. Jest to niemal maksimum wieku osiÄganego w niewoli przez ten gatunek. Kolejne najstarsze samice z zoo w Åodzi – Agata i Westa – majÄ po 36 lat, a najmÅodszy jest 14-letni samiec Bari z zoo w Chorzowie. WiÄkszoÅÄ niedźwiedzi himalajskich urodziÅa siÄ w zoo, a niedźwiedzica Balbina zostaÅa uratowana z cyrku.
Jedyna w Polsce para niedźwiedzi malajskich zostaÅa sprowadzona do Åodzi w 1999 roku z zoo w Berlinie. Samiec ma 25, a samica 26 lat.
Jedyny w Polsce niedźwiedź andyjski – samiec Bueno – ma 30 lat. Maksymalny wiek osiÄgany przez ten gatunek w niewoli wynosi 35 lat.
Dobrostan
Przy ocenie dobrostanu zostaÅy poddane analizie nastÄpujÄce aspekty: stan ï¬zyczny, stan psychiczny i możliwoÅÄ ekspresji naturalnych zachowaÅ.
W sumie w 31 przypadkach sposób utrzymywania wymaga radykalnych zmian. Aż 19 niedźwiedzi żyje w warunkach, które naruszajÄ elementarne zasady humanitarnego traktowania zwierzÄt. W wiÄkszoÅci oÅrodków niedźwiedzie trzymane sÄ na betonie. U niektórych osobników zaobserwowaliÅmy zaburzenia narzÄdów ruchu w zwiÄzku z nieodpowiednim podÅożem, które wpÅywa na czÄstszy rozwój stanów zapalnych i zwyrodnieÅ. Niekorzystnie wpÅywa również na stan podeszw stóp. Naturalne
podÅoże jest fundamentalnÄ potrzebÄ niedźwiedzi, która w wiÄkszoÅci miejsc nie jest realizowana. Tylko w jednym zoo w Polsce wszystkie niedźwiedzie majÄ zapewniony wybieg z caÅkowicie naturalnym podÅożem, a w nielicznych majÄ możliwoÅÄ schronienia siÄ w kryjówkach. W kliku oÅrodkach niedźwiedzie nie sÄ odpowiednio karmione. Stan ich sierÅci i trudnoÅci w procesie linienia wskazujÄ na zaburzenia ï¬zjologiczne. Odchylenia od normalnego procesu linienia zwiÄzane sÄ również z brakiem możliwoÅci przebywania w wodzie i czochrania.
StwierdziliÅmy wystÄpowanie zachowaÅ stereotypowych we wszystkich oÅrodkach utrzymujÄcych niedźwiedzie. PolegajÄ one na chodzeniu tam i z powrotem, koÅysaniu siÄ, przestÄpowaniu z Åapy na ÅapÄ (tkanie) oraz na manipulacji jÄzykiem. U kilku osobników poruszaniu siÄ po staÅych Åcieżkach towarzyszy krÄcenie gÅowÄ. StwierdziliÅmy także samookaleczanie siÄ, które jest skrajnÄ formÄ zaburzeÅ. Zaobserwowane zachowania patologiczne sÄ wynikiem zÅych warunków utrzymywania, dÅugotrwaÅego stresu i sÄ oznakÄ cierpienia.
W niektórych oÅrodkach repertuar zachowaÅ niedźwiedzi jest bardzo ubogi i stereotypie sÄ gÅównÄ formÄ aktywnoÅci. DominowaÄ powinny zachowania eksploracyjne, jednak nieodpowiednie warunki utrzymywania i niestosowanie żadnych technik wzbogacania Årodowiskowego, uniemożliwia zwierzÄtom ekspresjÄ naturalnych zachowaÅ. Brak kontroli nad dokarmianiem przez zwiedzajÄcych również wpÅywa na niepożÄdane zmiany w zachowaniu niedźwiedzi.
Ocena warunków
Punktem wyjÅcia do ceny warunków byÅa koncepcja “piÄciu wolnoÅci”, która zakÅada, że zwierzÄ powinno byÄ wolne od:
1) pragnienia, gÅodu i niedożywienia - poprzez dostÄp do Åwieżej wody i prawidÅowej diety,
2) dyskomfortu - przez dostarczenie odpowiedniego Årodowiska, wÅÄczajÄc w to kryjówki i miejsca odpoczynku,
3) bólu, zranieÅ i chorób - przez zapobieganie lub szybkÄ diagnozÄ i leczenie,
4) strachu i stresu - przez zapewnienie warunków zapobiegajÄcych cierpieniu psychicznemu.
Ponadto zwierzÄ ma prawo do:
5) warunków, w których może zachowywaÄ siÄ zgodnie ze swojÄ naturÄ - poprzez zapewnienie wystarczajÄcej iodpowiednio zagospodarowanej przestrzeni.
W najgorszych warunkach niedźwiedzie żyjÄ w Zoo Akcent w BiaÅymstoku, Ogrodzie Zoologiczno-botanicznym w Braniewie, schronisku dla psów w Korabiewicach oraz w mini zoo w Lesznie. Warunki w wiÄkszoÅci pozostaÅych oÅrodków wymagajÄ radykalnych zmian.